Zapraszamy na wystawę „Próżna ufność w marmurze, próżna i w żelezie, to trwa do skonu świata, co na papier wlezie ” (Wacław Potocki) – konserwacja starych druków w Książnicy Łódzkiej.

Zabytkowe zbiory biblioteczne wraz z ich skórzanymi i pergaminowymi oprawami (będącymi niejednokrotnie cennymi przykładami rzemiosła artystycznego), narażone są w ostatnich dziesięcioleciach nie tylko na proces naturalnego starzenia się, lecz ulegają także intensywnej chemicznej i biologicznej degradacji.

Możliwość uratowania tych cennych zbiorów dla przyszłych pokoleń uzależniona jest od aktualnego stanu ich zachowania. Dlatego tak ważne jest prowadzenie systematycznej konserwacji najstarszych i najbardziej zniszczonych obiektów.

Na wystawie zatytułowanej „Próżna ufność w marmurze, próżna i w żelezie, to trwa do skonu świata, co na papier wlezie” (Wacław Potocki) poświęconej konserwacji starych druków w Książnicy Łódzkiej chcemy Państwu zaprezentować 13 cennych i rzadkich starodruków, które poddane zostały zabiegom konserwatorskim i po odzyskaniu dawnego blasku wróciły do Biblioteki.

Wykonano ich pełną konserwację, tj. zdezynfekowano, oczyszczono, przemyto, wzmocniono strukturę papieru, uzupełniono ubytki, osłabione karty zdublowano na cienkie bibułki japońskie. W przypadkach braku oprawy bądź dużej degradacji i ubytków skóry zabytkowej zrekonstruowano je na podstawie zachowanych elementów oprawy oryginalnej, łącznie z rekonstrukcją zapinek i pasków. Na zakończenie obiekty zabezpieczono obwolutami z bezkwasowego papieru i pudłami ochronnymi.    

Najstarszym obiektem prezentowanym na wystawie, liczącym dokładnie pięć i pół wieku jest inkunabuł Institutiones grammaticae (Podstawy gramatyki) autorstwa Pryscjana z Cezarei (łac. Priscianus Caesariensis).Ten łaciński gramatyk, historyk literatury, tłumacz i poeta z przełomu V i VI wieku stworzył monumentalne dzieło, które przez niemal półtora tysiąca lat było używane przy zaawansowanym nauczaniu łaciny. Przez całe średniowiecze było najważniejszym podręcznikiem do nauki łaciny w Europie Zachodniej. Przez wieki kopiowane, komentowane, tłumaczone stało się podstawą edukacji w klasztorach, szkołach katedralnych oraz na uniwersytetach. Do dziś nie straciło na swojej aktualności i nadal jest podstawą gramatyki języka łacińskiego. 

Dalej prezentujemy dwa nasze „białe kruki”. Starodruk Friedricha Wernera Der richtige und unbetrügliche Himmels-Wegeines Christen […] z 1736 roku oraz dzieło Alexandri Politi […] Orationes ad Academiam Pisanam z 1742 roku są (według Centralnego Katalogu Starych Druków  Biblioteki  Narodowej) jedynymi zachowanymi egzemplarzami w zbiorach bibliotecznych całego kraju.

Ciekawie prezentują się poddane konserwacji zabytkowe oprawy. I tak XVII-wieczna Biblia oprawiona jest w brązową skórę obciągniętą na deskach, ozdobiona tłoczeniami i złoceniami, zaopatrzona w mosiężne narożniki i zapinki. Z kolei starodruk  z 1598 roku (Johann Wilhelm Stucki Sacrorum et sacrificiorum…) oprawiony jest w zapisaną wcześniej pergaminową kartę rękopiśmienną (zachowała się większa część tekstu oraz zapis nutowy).

Oprócz ksiąg, które dzięki żmudnym zabiegom konserwatorskim odzyskały swój dawny blask, na wystawie zobaczyć też można jak wyglądają księgi „po przejściach”, które trafiły do naszych zbiorów w opłakanym stanie np. z zaciekami, pogryzione przez owady, ze zniszczonymi oprawami czy rozerwane w wyniku uderzenia szrapnela.

Uzupełnieniem wystawy są dokumentacje, dzięki którym prześledzić możemy przebieg całego procesu konserwatorskiego oraz stan zachowania starodruków przed i po konserwacji.

Zapraszamy do obejrzenia wystawy w dniach 8 grudnia 2025 r. – 29 stycznia 2026 r.

Wystawę przygotował Dział Zbiorów Specjalnych WBP w Łodzi ( / 42 663 03 24).